Octobre de 1944: 'Operacion Reconquèsta' des dera Val

Era maitiada d’aué hè ueitanta ans milenats de maquis, guerrilhèrs antifranquistes, crozauen eth Pirenèu des de França. Eth sòn plan ère aucupar era Val d’Aran entà instaurar aquiu eth govèrn dera Republica. Confidauen qu’aquerò serie era hlama que prenerie ua insurreccion popular ena rèsta der Estat tà hèr a quèir a Franco. Era nomentada “Operación Reconquista” siguec ua temptativa dera Unión Nacional Española (UNE), promoiguda peth Partit Comunista de España. En ua prumèra fasa artenhec un succès considerable.

Es guerrilhèrs sorprenèren as fòrces governamentaus e aucupèren diuèrses poblacions deth Baish Aran coma Bossòst, es Bòrdes e Les. Mès eth cabdilh, en tot preveir era invasion, auie mobilizat detzèes de milenats d’òme tà confrontar-la, per çò qu’es maquis se trapèren ua fòrta resisténcia en Naut Aran sense arribar a arténher es sòns objectius: hèr-se damb eth Pòrt dera Bonaigua –alavetz unica via de comunicacion damb Espanha–, establir un nau cap-lòc deth govèrn republican en Vielha e préner eth tunèl, que se trapaue en bastiment.Josep Calvet, istoriador e cap de Contenguts de Memorial Democràtic, explique que, a despiet qu’es maquis se retirèren eth 28 d’octobre, era operacion dejà auie perdut intensitat en quatau dia. Atau ac constate un informe elaborat per un inspector dera Sociedad Productora de Fuerzas Motrices (qu’operaue centraus electriques), que visitèc aqueth dia un des sauts d’aigua en bastiment ena Val d’Aran. “Eth territòri auie patit ua fòrta repression dempús dera guèrra e fòrça gent de quèrres siguec expulsada dies abans dera operacion entà evitar que se poguessen unir as combats”, explique Calvet, qu’ahig que “ne es presi ne era poblacion s’unic majoritariaments as resistenti”. Eth ei un des ponents que participe des d’ager en ues jornades d’estudi qu’impulse en Aran eth Memorial jos eth nòm VI Jornades Maquis e ressisténcia antifranquista. Entre es actes destaque tanben aué entàs 20or en Ajuntament de Les un aumenatge a Almudena Grandes, qu’escriuèc eth libre Inés y la alegría (Tusquets), que barrège era ficcion d’ua istòria d’amor d’ua joena e lidèr des guerrilhèrs pendents es hèts, o deman, un acte d’aumenatge as guerrilhèrs enterradi en cementèri d’Es Bòrdes (13 ores).Era tentativa, dirigida peth tinent coronèu Vicente López Tovar e eth comissari Joan Blázquez Arroyo, coneishut coma General César e qu’auie estat baile de Bossòst en an 1936, a passat ara istòria coma er episòdi mès emblematic dera luta guerrilhèra antifranquista.

Era Caixa de Les siguec era comandància des maquis

Eth dia dera incursion, era bastissa dera Caixa en Les siguec des prumères en èster atacada, segontes explique er istoriador Joan Maria Solà, participaire enes jornades deth Memorial e autor deth libre La Caixa de Pensions (1936-1945). Es maquis establiren aquiu era Comandància Generau e Mariano Millán, cap dera inspeccion, expliquèc en ua carta ath director generau Luño Peña qu’eth dia 29 en retirar-se “conminèren ath senhor Colom a daurir era caisha” de caudaus e s’emportèren era existéncia en caisha, un totau de 356.155,83 pessetes.